1. Inleiding
1.1 Waarom “bajonet”?

De herkomst van het woord “bajonet” is niet helemaal duidelijk maar over het algemeen wordt aangenomen dat de oorsprong ligt in de Zuid-Franse stad Bayonne. Die stad was in het begin van de 17e eeuw rijk aan wapensmeden die ambachtslieden zouden de bedenkers zijn van het principe van een mes om op het geweer te plaatsen.

De herkomst van het woord “bajonet” mag dan wel onduidelijk zijn, over de eigenlijke evolutie van het wapen zelf bestaat er minder twijfel. De eerste toepassing van een wapen dat pas later “bajonet” genoemd zou worden, gebeurde in de jacht. Vooral in het dichtbeboste noorden van Spanje joeg men op beren, een erg gevaarlijke bezigheid. De beer diende op de juiste plaats geschoten te worden om een dodelijke wonde toe te brengen. Was dat niet het geval was de zwaargewonde beer een erg gevreesde tegenstander. Hoewel een beer na een goed schot geveld kon zijn betekende dit niet dat hij weerloos werd. Een op het eerste zicht gestorven beer kon bij het benaderen nog rechtspringen en de jager doden.

Aangezien de geweren die men in de 16e en 17e eeuw gebruikte slechts enkelschots waren, en snel herladen onmogelijk was, zocht men naar een reservewapen om zich ook met een ongeladen geweer tegen een berenaanval te kunnen beschermen. Hiervoor plaatste men plugbajonetten in de loop, een jachtmes waarvan het handvat uit een cilindervormig stuk hout bestond.

In de 17e eeuw vond dit wapen een nieuwe, ditmaal militaire toepassing. Net als de jagers in die tijd hadden ook de legers nog geen snel herlaadbare geweren. Tijdens de tientallen seconden die de schutters nodig hadden om hun geweren klaar te maken voor een nieuw schot waren ze erg kwetsbaar. Daarom werden ze tijdens dat herladen vaak beschermd door met lansen gewapende soldaten.

Naarmate het geweer efficiënter werd en aan belang won, zocht men naar oplossingen om het inzetten van lansiers ter bescherming van de geweerschutters overbodig te maken. Aangezien elke schutter standaard nog een zwaard of mes bij zich droeg was een plugbajonet een stap in de juiste richting. Het handvat van een plugbajonet werd zo vormgegeven dat het in de loop van het geweer paste en de schutter dus over een lans kon beschikken indien hij niet genoeg tijd had om zijn geweer te herladen. Het grote nadeel van dit systeem is natuurlijk dat er onmogelijk geschoten kan worden wanneer de loop geblokkeerd wordt door de bajonet.

Verschillende succesvolle, en veel talrijkere mislukte, experimenten volgden tot men de eerste hulsbajonet ontwikkeld had. Hierbij plaatste men de bajonet door middel van een soort buis over het voorste gedeelte van de loop zonder dat het schieten gehinderd werd. Aanvankelijk gebeurde dit zonder vergrendeling maar achteraf kon dat wel door een “zigzag” gleuf die zich vastzette rond het mikpunt. Later kwamen er nog systemen met een vergrendelingsring of -knop. Het Russische miljoenenleger bleef zelfs tot na de Tweede Wereldoorlog met hulsbajonetten uitgerust.
De meeste andere landen maakten echter in de loop van de 19e eeuw de overstap naar de zwaardbajonet. Dit type bajonet was een volwaardig zwaard of mes met handvat en snijdend lemmet dat eveneens op een geweer geplaatst kon worden. Dit is vandaag de dag nog de meest gebruikte soort bajonet en bestaat in alle vormen en maten, al heeft een nieuwe generatie hulsbajonetten zijn intrede gemaakt.

1.2 Opgepast, verslavingsgevaar!

Op elke militaria-, wapen of messenbeurs zou men verplicht moeten waarschuwen voor het verslavingsgevaar dat er schuilt in het verzamelen van bajonetten. Ook zouden kaften van boeken of homepages van websites steeds een boodschap moeten hebben die wijst op de minst positieve kant van het verzamelen van bajonetten: het virus laat je zelden nog los.

Verzamelaars herinneren zich meestal nog hun eerste bajonet, in vele gevallen een verroest en uit verzameloogpunt weinig interessant stuk maar voor de trotse nieuwe bezitter een te koesteren schat. Mijn eerste exemplaar was een opgegraven P1907 Lee Enfield bajonet die ik als veertienjarige in het verre Zillebeke (Westhoek) kocht voor 800 Belgische Frank (ongeveer €20). Als bodemvondst; zonder hout, vastgeroeste drukknop en sterk aangetast lemmet, zou ze nu nog geen 15 euro opbrengen. Toch was het een voor mij bijna euforisch moment, een stukje geschiedenis in mijn handen, en met glinstering in de ogen trok ik terug huiswaarts. Sinds die eerste P1907 is er geen enkele bajonet meer geweest die zo gepoetst, geboend en geolied werd als dat eerste stuk.

Al snel kwamen er ook de gebruikelijke vragen die velen zich stellen wanneer ze een bajonet in handen hebben. Door wie zou ze gebruikt zijn? Zouden er mensen door gedood zijn? Wat is de huidige waarde? Welk is het exacte type en op welk geweer zou ze passen?
De antwoorden op vele van die vragen kunnen op verschillende manieren verkregen worden; de kennis van de verkoper, uit boeken, op het internet, van andere verzamelaars, …

Wanneer men op een verstandige manier bajonetten wil verzamelen doet men er goed aan om er zoveel mogelijk kennis over op te doen. Erg goede naslagwerken zijn die van Christian Méry, Anthony Carter, Jean-Pierre Vial, Jerry Janzen, Roy Williams… In sommige gevallen is het niet mogelijk om op een boek terug te vallen en dan is het beter om iemand een domme vraag te stellen dan om op een domme manier geld te verliezen.

1.3. Wat is de waarde van een bajonet?

Een korte blik op beurzen of op veilingsites als Ebay en Egun leert ons dat de waardes van bajonetten variëren van een paar Euro tot honderden of zelfs duizenden Euro’s. Alles hangt af van een aantal belangrijke punten zoals het type bajonet, de fabrikant, of er eventueel een schede bij is en de toestand van het geheel.

De toestand wordt bepaald door de algemene staat van de bajonet en de belangrijkste factoren die de waarde beïnvloeden zijn de toestand van het lemmet (al dan niet gebogen, eventuele schade door roest, een botte punt of afwijkende lengte, hakken uit het lemmet of een bijgeslepen snijvlak) en de staat van het handvat (door roest aangetaste delen, gebroken houten handgrepen, geblokkeerde drukknop, …)

Het is ten strengste af te raden om een bot lemmet terug te slijpen. Niet alleen is het veiliger om met onscherpe messen om te gaan maar vooral omdat bijgeslepen bajonetten hun verzamelwaarde nagenoeg volledig verliezen. Een bajonet met afgebroken punt kan men best aan zich voorbij laten gaan want het is een onherstelbare beschadiging.

Schedes zijn belangrijk bij de prijsbepaling van een bajonet. Stel dat een bepaalde bajonet met schede een waarde heeft van 100€ zou ze zonder schede 50 à 60€ opbrengen. Wanneer zowel de bajonet als de schede hetzelfde nummer dragen, stijgt de waarde van het geheel tot 130 à 150€.

Wanneer men die punten goed in het achterhoofd houdt en de nodige kennis in verband met types bajonetten en hun waarden kan combineren, kan het verzamelen van bajonetten een verstandige belegging worden. Een verstandige aankoop door een ervaren en belezen bajonetverzamelaar verdubbelt niet zelden in waarde binnen een periode van 10 jaar. Wie me een investeringsformule bij eender welke financiële instelling met zo een rente kan melden zou ik eeuwig dankbaar zijn.

Laat het financiële aspect echter niet de hoofdzaak van het verzamelen zijn. Zoals elke hobby is het verzamelen van bajonetten bedoeld als een aangenaam tijdverdrijf, een manier om interessante mensen te ontmoeten en een gezonde manier om uw hersencellen aan het werk te zetten en zo uw kennis te verruimen.

1.3. Verzameltips

Door het grote aanbod aan bajonetten is de verleiding tot impulsaankopen meestal groot. Zulke ondoordachte uitgaven kunnen een snelle voldoening geven maar op lange termijn blijken ze zelden een waardevolle toevoeging aan een verzameling.

Wanneer iemand zijn eerste bajonet koopt is dat in vele gevallen een ingeving van het moment. Om een verzameling van betekenis op te bouwen is er echter een zeker “plan” nodig. Er dienen keuzes gemaakt te worden om wildgroei te voorkomen. Mogelijke thema’s zijn alle bajonetten van een bepaald land, uit een beperkte periode (de Eerste Wereldoorlog, van de jaren ’50 tot nu, …), bajonetten van een bepaald type (hulsbajonetten, omvormingen tot dolken, …)…

Op die manier wordt er niet enkel geld uitgespaard, er is ook een veel grotere kans op tevredenheid met hetgeen er bereikt werd. Verzamelaars die 30 van de meest uiteenlopende bajonetten samenbrengen zullen waarschijnlijk minder voldaan zijn met het geheel dan iemand die 15 bajonetten uit bvb. Duitsland tussen 1871 en 1945 heeft weten samen te brengen.

Net als bij de financiële waardebepaling van een stuk dient qua verzamelwaarde het gevoel prioriteit te krijgen. Verzamelen doet iemand voor zijn plezier en iedereen moet voor zichzelf uitmaken hoe hij of zij het meeste voldoening eruit kan halen.